FOTOTIPS

KAMERAHØGDE I FORHOLD TIL MODELLEN.
Tar du portrett og held kameraet høgare enn augo til modellen, vil det kunne sjå ut som modellen er litt nedtrykt, sliten, redd etc. Om du derimot har kameraet litt lågare enn augo til modellen, vil modellen sjå stor, sterk, sikker og dominerande ut. Dette er hovudregelen. Men ein kan sjølvsagt og ta portrett der dette har mindre betydning - litt friare løysingar som når modellen sit oppe i eit tre - eller kikar ut av eit vindauge - eller ligg i hengekøya - eller kvarsomhelst berre det blir eit godt bilde!

LYSKJELDER
Såkalla hardt lys lagar skarpe skuggar - for eksempel lys frå ei lyspære utan skjerm, frå ein vanleg blits eller frå sola. Hardt lys kjem frå eit punkt - eller frå eit lysande objekt som er lite i forhold til avstanden til motivet. Frå motivet / modellen ser då lyskjelda ut som ein lysande flekk.

Mjukt lys kjem frå ei stor flate i forhold til avstanden til motivet. For eksempel om vi set ei kraftig lampe (eller ein blits) mot ein kvit vegg, er det HEILE den opplyste delen av veggen som blir lyskjelde. Då kan vi få mjuke, fine overgangar mellom lys og skugge på motivet / ansiktet.

Isopor og andre reflektorar:
Ein billeg måte å lage mjukt lys på er å bruke ei isoporplate som ein retter lampa eller blitsen mot. For profesjonell bruk finst det og ulike typar reflektorar og paraplyar som ein kan bruke saman med blitsanlegg og lamper. Men isopor er billeg og lett, men du vil oftast trenge hjelp av nokon till å halde isoporplata. Og den som held plata, må konsentrere seg, for det skal lite "sleiving" til før det reflekterte lyset bommar på motivet. Den mest vanlege storleiken på isoporplater til "heimebruk" er 1 x 0,5 meter. Får du tak i større plater - f. eks. 1 x 1 meter, kan dei gi endå mjukare lys om du lyser opp heile plata med blitsen / lampa. Plata bør vere minst 2,5 cm tjukk. Elles vil ho lett gå sund.

Softboks: Ein softboks er ein "boks" av stoff som du plasserer framfor lampa. Den har gjennomskinleg, kvit front og svarte eller sølvfarga innsider rundt. Open bak der du har feste for lampa. Softboksar kan som regel slåast saman slik at dei tek liten plass om dei skal transporterast.

Hvis du brukar ein softboks på ei lyskjelde som i utgangspunktet gjev hardt lys - for eksempel framfor ei glødelampe eller ein blits - så får du mjukt lys og dermed mjuke overgangar mellom lys og skugge på modellen / motivet. Softboksar blir laga i "alle" storleikar, frå små boksar til å sette på ein kamerablits eller blits som du held i handa - til svære boksar på eit par meters breidde. Desse siste er helst tenkt til bruk på større studioblitsar innandørs. Med litt rigging og i bra vêr kan dei sjølvsagt også brukast utandørs.

Segl: Ein kan og få kjøpt gjennomskinlege segl som ein spenner opp på store rammer over eller litt på sida av aktørane. Segla er så store at fleire personar kan vere under seglet og få mjukt lys på seg sjølv om det er sol. Blir ofte brukt på filmopptak, men kan og brukast på større fotoshoots.

Store flater med LED-lamper: Spesielt til filmlys blir det no også bruke lamper med mange led-lys på ei stor flate. Mange storleikar. Fordelen med desse lampene er at dei ikkje krev så svært mykje straum. Sidan den lysande flata er stor, så gjev dei mjukt lys i utgangspunktet. Eit godt alternativ til å bruke kraftige lamper mot ein reflektor. Desse lampane blir heller ikkje særleg varme, så det er liten fare for at du startar ein brann i løpet av opptaket.

Blitslys:
På billege kamera er blitsen innebygd, peikar rett fram og kan ikkje snuast. Og er ofte nokså svak.

Om kameraet ditt kan bruke separat blits, kan det vere greit å vite følgjande: proffe blitsar er ofte bevegelege: Den nedre delen som er festa i blitsskoen på kameraet har ei fotocelle som peikar framover og måler lyset i det blitsen går av. Så er den øvre delen av blitsen bevegeleg og kan rettast oppover, til sidene og bakover. Fotocella som peikar mot motivet regulerer lyset uansett kva retning blitsen peikar.

Indirekte lys blir mykje svakare: Ein må hugse på at det blir mykje svakare lys når blitslyset går indirekte enn når blitsen peikar rett mot motivet. Det kan være snakk om 2 til 4 blendarar svakare, alt etter kor lys reflektoren / veggen / taket er og kor lang veg lyset må gå totalt . Ein blits som skal brukast på denne måten må være ganske kraftig. Den bør gjerne ha eit LEDETAL som er opp mot 40 eller meir. Ledetalet er angitt for 100 ISO og er: Avstanden til motivet X korrekt blendaropning når blitsen er retta mot motivet. Om vi no tenkjer oss ein blits med ledetal 40 og rettar den mot eit motiv som er 10 meter unna, skal ein bruke blendaråpning 4. 4x10 = 40 OK? På moderne blitsar treng ein ikkje tenkje så mykje på dette. Ein treng ofte berre å stille inn same ISO-verdi bak på blitsen som på kameraet og så kan ein knipse i veg.

Men altså: Er blitsen ikkje av dei sterkaste, kan det hende bildet blir for mørkt sjølv om alt skulle skje automatisk. Eit eksempel: Ein skal ta bilde av eit motiv som er 5 meter borte. Ein blits med ledetal 16 blir retta indirekte mot ei isoporplate som er vel ein meter til side for / halv bak kameraet. Også isoporplata er rundt 5 meter frå motivet. Då må lyset totalt gå vel 6 meter. Og på grunn av at lyset spreier seg nokså mykje frå isoporplata misser ein rundt 2 blendarar meir enn om lyset hadde gått vel 6 meter rett frå blitsen mot motivet. Reknestykket kan då bli sjåande slik ut ved 100 ASA (ISO): Ledetal 16 delt på 6 blir nesten blendar 2,8. Det går bra på mange objektiv, men når lyset går via isoporplata misser ein altså 2 blendarar. Blendaren skulle då ha stått på rundt 1.4, og det er ikkje så mange objektiv som er så "lyssterke". Med andre ord blir bildet i dette tilfellet altfor mørkt uansett kor mykje fin automatikk kameraet og blitsen er utstyrte med. Nyare kamera kan stillast inn med høge ISO-verdiar. Det kan hjelpe i mange slike tilfelle.

Hadde du retta blitsen rett mot motivet som sto 5 meter unna, ville reknestykket blitt: 16 del på 5. Det blir litt over 3. Ein grei blendar, men lyset ville blitt hardare. Men med store blendaråpningar - lite blendartal - vil det og bli eit svært kort område bakover som blir skarpt. Ved portrett er det ofte berre ein fordel.

Om rommet du er i har trekvite eller litt mørke fargar, kan det vere vanskeleg å bruke vegger / tak som reflektor. Det må i alle fall vere i eit nokså lite rom. Sidan det er taket (eller veggen) som blir lyskjelda, vil det reflekterte lyset få noko av same fargen som taket eller veggen. Er det ein raud vegg, vil lyset bli raudt, og fotoet vil få noko (eller mykje) av same fargen. Er det såkalla "varme" fargar på veggen / taket kan dette ofte bli bra likevel, men om veggen eller taket har "kalde" fargar - for eksempel grønt eller blått, kan lyset på motivet blir ganske underleg. Då kan lyset kanskje best passe til å lage spøkelsesbilde med.

PORTRETT I NATURLEG LYS UTE OG INNE.

UTE:
Sol:
Ute er det oftast sola som dominerer. I "knallsol" kan det vere litt vanskeleg å få gode bilde, både fordi skuggane blir skarpe og fordi det er vanskeleg for modellen å la være å myse mot det sterke lyset.

Blits for å lette opp skuggar:
Ofte vil bildet bli mykje betre om du brukar blits for å lette opp i skuggar i ansiktet. Dette gjeld spesielt om modellen står slik at det fell lite lys i ansiktet. Om lyset kjem mest bakfrå - eller mest ovanfrå - inne mellom trea i ein skog - eller inne mellom høge bygningar. Moderne kamera har gjerne automatiske innstillingar for å lyse opp skuggepartia med blitsen. Du må berre passe på at blitsen er slått på. Om det er ein separat blits må den og ha korrekt ISO-innstilling.

Overskya:
I overskya vêr kan det og bli fine bilde, men ein må vere merksam på to ting: Lyset kan blir litt FOR flatt - dvs. at det blir litt kjedeleg lys og modellen blir bleik og "flat". Det andre er at det blir blåare lys enn når sola er framme. Ein bør derfor (i alle fall på film) bruke eit såkalla "skylight-filter" som har ein SVAK varm farge. Då blir det finare hudfargar. Slikt filter kan ein og med fordel bruke på landskapsbilde når det er overskya. Fargane blir meir slik du opplever dei med augo. Digitalkamera med kvitbalansen stilt på Automatisk vil til ein viss grad fjerne effekten av skylightfilteret.

Disig:
Om det er ein fin dag, men litt disig, eller sola skin gjennom tynne skyer, er det ofte fint lys for å ta portrett.

Ein gammal regel er at fotografen "skal" ha lyset skrått inn frå sida bak seg. Då får modellen gjerne lyset meir på den eine sida av ansiktet enn på den andre. Men det kjem framleis lys på begge kinn, sjølvsagt alt etter korleis modellen snur seg. I dei fleste tilfelle er det og finast om lyset også treff det auget som er på skuggesida av ansiktet.

Og nasen på modellen bør peike mot samme sida av kamera-/modellaksen som hovudlyskjelda står.

For å illustrere litt av gunstige / ugunstige lysretningar kan vi fyrst tenkje oss at modellen står i aksen i ei klokke som ligg flat på marka. Klokka 12 er i dette eksemplet den vegen nasen peikar. Lys som kjem frå "klokka 10" eller "klokka 2" og treff ansiktet til modellen kan bli fint. Hvis lyset treff modellen litt bakfrå - for eksempel frå "klokka 8 eller 4", vil det ofte bli litt stygge skuggar i ansiktet på modellen. Begge augeholene blir mørke, og det kjem LITT lys på nasen.

Men som i all fotografering: Det kjem an på kva stemning og stil du er ute etter! "ALT" kan bli fint / dramatisk / hesleg om ein jobbar bevisst med bildet.

LYS FRÅ VINDAUGE:
Det kan ofte bli ganske fine portrett om modellen sit ved eit vindauge og ser ut. Hvis ikkje sola skin inn gjennom vindauget, vil lyset gjerne vere nokså mjukt og fint. Modellen bør sitje eller stå med føtene peikande langs veggen. Fotografen bør stå - eller sitje - framfor modellen slik at ein tar bilde omtrent parallelt med veggen. Då vil ein få bra bilde av modellen og gjerne litt av glaskarmen eller gardin.

Om dagen er det sjeldan mogeleg å få med seg noko av utemiljøet i slike bilde fordi det vil vere mykje lysare ute, gjerne så lyst at utemiljøet blir heilt kvitt når ansiktet til modellen er rett eksponert.

Hvis også veggen bak modellen er opplyst, kan det bli litt uroleg bakgrunn, men om vindauget ikkje er spesielt stort, vil det ofte bli ganske mykje mørkare i rommet bak modellen. Hvis ein og brukar litt teleobjektiv - kanskje 50 til 100 mm - vil bakgrunnen og bli litt uskarp, noko som kan vere ein fordel.

(Overgangslys: Kveldslys eller morgonlys). Ein kan og ta fine bilde om kvelden like etter at sola har gått ned. Hvis ein stiller opp modellen slik eg har nemnt ovanfor og lyser opp ansiktet med ei vanleg innelampe - eller ei kraftigare lampe snudd FRÅ modellen mot ei isoporplate eller ein reflektor - kan ein få fint lys i ansiktet på modellen og samtidig sjå landskapet utanfor der det er nokså blått. Du kan og bruke ei slik 500 Watts arbeidslampe som ein får kjøpt hos byggevarefirma. Dei blir og leverte med stativ og er mykje rimelegare enn profesjonelt fotolys. Men ei slik kraftig lampe må du passe på! Det skal lite til før det tek fyr i gardiner eller anna brennbart som kjem nær lampa!

Brukar du digitalkamera kan du sjå med ein gong om utelys og innelys passar godt i lag. Lampa som skal lyse opp modellen bør stå like nær veggen som modellen, slik at ikkje det blå utelyset dominerer i ansiktet.

Ein kan eksperimentere litt med plassering av lampa. Om ein set lampa halvvegs BAK modellen, slik at modellen får litt lys i håret og på det kinnet som vender innover i rommet kan det og bli bra bilde. Overgangslys som passar til slike bilde får ein berre ei kort stund om morgonen og om ettermiddagen / kvelden. Kanskje ein halvtime eller vel så det kan ein jobbe slik før det blir for mørkt eller for lyst ute.

STUDIO OG INNELYS:
Naturleg lys: Det kan bli fine bilde i innelys om du stiller opp modellen fint i forhold til det lyset du vil bruke. Sidan alt vanleg innelys er mykje svakare enn blits og dagslys, kan det hende du bør bruke stativ - eller i alle fall sitje eller stå slik at du kan stø kameraet mot eit eller anna. Det kan godt hende lukkartida blir på opp til eit sekund, og då må både du og modellen vere i ro om det skal bli skarpt! På nyare digitalkamera kan du bruke høg ISO-verdi slik at du slepp svært lang lukkartid.

Du kan lage eit stemningsfullt bilde der det ser ut som ansiktet til modellen er opplyst av eit stearinlys. Eit slikt bilde må du vel vente med å ta til det blir litt halvmørkt ute. Ellers kan det bli lyset som kjem inn vindaugo som dominerer.

Du kan gjere det slik: Modellen sit ved eit bord og stearinlyset står på bordet. Med SVÆRT lysfølsomme kamera kan det hende du får nok lys i ansiktet berre av stearinlyset, men ofte må du "hjelpe til" litt. Du har stearinlyset i bildet, men litt utanfor bildekanten har du ei lampe, gjerne med ein skjerm med litt varm farge. Lampa må vere i same høgde som stearinlyset. Det blir eigentleg dette lyset som lyser opp ansiktet. Pass på at det ikkje blir tydeleg skugge av stearinlyset på modellen eller på bordet! Då ser ein fort at du har "juksa".

Ulike lyskjelder i heimen: Du kan bruke både leselamper, stålamper og andre lyskjelder for å få bra lys på modellen. Det viktige er at modellen og lyset kan plasserast på ein bra måte i forhold til kvarandre.

LAGE EIT ENKELT STUDIO:
Kan du disponere eit rom berre til fotografering? Då er du heldig! Då slepp du å rigge til kvar gong du skal ta bilde. Men det kan og hende at du kan rigge opp eit enkelt midlertidig studio i heimen.

Skissene nedanfor her viser eksempel på rigging for portrettfoto med ein og to lamper (blits). Vi lagar relativt mjukt lys frå begge lyskjeldene, slik: Det eine lampa (blitsen) er montert bak ein softboks, og den andre lyser mot ein reflektor eller ei kvit flate (for eksempel isoporplate eller kvit vegg) som då gjev litt lys i skuggane på motivet. Du må prøve deg fram med styrken lampene for å få rett eksponering. Flytt lampene rundt og prøv deg fram! OBS: Om du ikkje er ute etter spesielle lyseffekter, bør lyskjeldene hevast til godt over augehøgda til modellen. Gjerne slik at lyset peikar mellom 30 og 45 grader ned mot modellen. Her er nokre eksempel på plassering av lyskjelder og modell, sett ovanfrå:

Her er ein Youtube-video med ein som lagar studio heime. Rommet du brukar må ha litt storleik for at det ikkje skal bli kaos. Han brukar vel Canon blitsar, men Nikon har tilsvarande funksjonar på sine blitsar. HER ER VIDEOEN

Blitsar til mindre fotostudio: Her finn du ei samanlikning mellom studioblitsar og kamerablitsar. I eit portrettstudio vil kraftige småblitsar gi nok lys, men skal du gjere jobbar på location i større lokaler - eller skal du lyssette grupper, større gjenstandar eller store flater - så vil du gjerne trenge studioblitsar som er mykje kraftigare.

Fordelane med dei ulike blitstypane er drøfta her: HER

Kor mykje utstyr?: I eit permanent studio bør ein ha 2, helst 3 blitsar med store og mindre softboksar og ein snoot - eit "rør" som gjer at du får ei lyskjegle som ikkje "sølar" lys på det som er rundt - om du ynskjer mørk eller svart bakgrunn. Og ulike refleksdingsar som paraplyar, skjermar eller isoporplater. Ein kan og sjølvsagt leike seg med ting FRAMFOR lyset: greiner, filter eller gjenstandar som lagar interessante skuggar på eit ansikt eller andre motiv.

I eit permanent studio kan ein vurdere å ha eit bakgrunnsoppheng med tre eller fleire lange rullar med bakgrunnspapir. Ein skifter bakgrunnar ved å dra dei ned etter behov. Ei standard bredde er 2,75m. Papirbakgrunnar (rullar) til slike oppheng får ein kjøpt i mange fargevariantar. I praksis treng ein gjerne berre nokre få: Svart, lys grå og kvit. Så kjøper ein fleire når behov oppstår.

HØGDA PÅ LYSET:
Om lyset står høgt eller lågt i forhold til modellen har og mykje å seie for resultatet. Det vanlegaste lyset for portrett kjem skrått ovanfrå og litt frå sida, omtrent 45 grader frå sida og 45 grader ovanfrå. Ein må prøve seg litt fram med plasseringa av lyset slik at det treff begge augo på modellen, også det kinnet / auget som er lengst frå lyskjelda.

Om ein senkar lyset slik at det er omtrent i høgde med ansiktet til modellen, blir modellen lenger i ansiktet. Mellom anna ser det ut som nasen har blitt lenger. Om modellen har dobbelthake vil den og bli større / tydelegare om lyset står lågt.

Om ein senkar lampa endå meir og let lyset kome nedanfrå, vil det ofte sjå kunstig ut. Vanlegvis er det ikkje noko lys som treff ansiktet på den måten. Men ein kan bruke dette til å lag ulike stemningar og "spøkelseslys". En vanleg måte å lage "skræmande" lys på er å la l'yset treffe ansiktet nedanfrå. Du kan ta ei lommelkt og stå framfor ei spegel med lykta rett under ansiktet. Vart du redd no?

LAGE MØNSTER:
Du kan og eksperimentere med ulike former eller masker som du held framfor lyset. Greiner med lauv kan gi interessante effektar. Og har du ei stor papp-plate eller eine "veggen" frå ei stor pappkasse, kan du klippe nokre hol med ulik form og storleik i plata. Start gjerne med berre EITT litt mangekanta hol og prøv deg fram med det fyrst. Ikkje for stort. Så kan du lage fleire hol eller forandre forma på holet etterkvart. Så held du plata mellom lyset og modellen. Når du flyttar plata litt vil du sjå at lyset som treff ansiktet lagar mange spennande mønster. Slik kan du lage bilde som ser litt skumle ut - nært av eit ansikt der nesten berre augo er opplyste - eller flekkete lys fra sida mot ansiktet. Som regel er lys som treff eitt eller begge augo viktig i bileta.

For å feste plata er det ein fordel om du kan bruke eit stativ, gjerne eit lysstativ eller anna. Ei gardintrapp kan og brukast om du ikkje har noko anna for handa - eller du kan få ei tolmodig sjel til å halde plata for deg.

FINT LYS:
Hvis du Googlar målaren Rembrandt, så er det ofte hans bilde som blir brukte som eksempel på fint lys på interiør og personar. Og så kan du fundere på korleis du ville arrangert lyset for å få same lysretning og lage det same mjuke lyset som Rembrandt har måla.

Sjølv om det vi kallar finvêr og kan vere godt fotovêr, er det ofte det UVANLEGE lyset eller det uvanlege vêret som gjer at eit naturbilde blir spesielt fint eller spennande: Lys i uvêr - og like ETTER uvêr, morgonlys, kveldslys, lange skuggar om morgonen og om kvelden.

Hausten er ei flott tid for å fotografere natur. Då er det mange fine fargar i hagar, skog og fjell. Sjølv om vêret kan vere ruskete av og til, kan det ofte vere svært fint lys. For eksempel når sola etter ein regnskur bryt gjennom skyene og lyser på ein liten del av landskapet medan alt rundt er nokså mørkt og med tunge skyer over. Fargane i det området som er opplyst kjem sterkt fram. Men sidan slike "spotlys" berre treff ein liten del av landskapet, kan ein fort kome til å måle lyset feil slik at bildet blir for lyst. Har ein god spotmåling på kameraet, er det ein stor fordel. Då måler ein lyset i den opplyste "flekken" i naturen og resten får bli som det blir. At det er mørkt rundt kan bli ganske flott og dramatisk. Slik kan ein få stemningfulle bilde av f. eks. ei grøn eng eit stykke unna - haustfarga skog - ei klynge med hus - eller andre motiv.

Komponering av landskapsbilde:
Du kan prøve to "ytterpunkt" i landskapsfotografering straks: Det eine er med vidvinkel - det andre med tele.

Landskap med vidvinkel.
Når du brukar vidvinkel er det gjerne for å vise eit stort område - ei imponerande rekkje med fjell - eller eit anna motiv som er breidt og stort. Men ofte kan slike bilde bli nokså "flate" og detaljane blir små og puslete. Det kan ein gjere noko med, og her er framgrunnen viktig. Brukar du ganske vid vidvinkel - for eksempel 18mm på digitalkamera med 2/3 brikke, tilsvarande 28mm på 35mm film, må du kanskje også nokså NÆR framgrunnen for at bildet skal bli fint.

Står du nede ved sjøen og vil ta eit bilde som viser naturen på andre sida av fjorden kan det hende du får eit bra bilde om du står på huk eller legg deg på magen slik at du får nokre fine runde steinar, nokre blomster, ei stor trerot - eller eit anna karakteristisk motiv i forgrunnen. Denne forgrunnen kan gjerne dekke ein tredel av bildet. Då er det noko å kvile augo på både nær og langt unna på bildet. Eg tykkjer at slik framgrunn bør ha reine, store former. Tynne greiner og kvister i forgrunnen tykkjer eg ikkje ser så pent ut. Det ser ofte ut som "rusk".

Landskap med teleobjektiv.
Her må du ofte tenkje på ein litt annan måte enn når du brukar vidvinkel. Rettar du telelinsa mot motiv langt unna - spesielt mot fjell, åsar eller øyar som ligg bak kvarandre i fleire "lag", kan du tenkje på landskapet / motivet som plater som er "klipt" ut i papp med ulike fargar og stabla bak kvarandre. Som regel mest i blått og blågrått, men om kvelden kan det og vere orange, gult og raudt. Det gjeld å plassere desse flatene / formene i søkaren slik at det blir fin balanse i bildet - at ikkje all "tyngda" eller alle dei sterkaste fargane i motivet ligg på eine sida.

Spesielt når det er motlys i slike motiv blir den sida av fjella / landskapet som vender mot deg nesten utan detaljar på grunn av skugge - eller dis i lufta. Det forsterkar inntrykket av at silhuettane er "klipte" ut.

ULTRANÆRE BILDE. MAKROFOTO.
Vi du ta bilde av blomster eller insekt, bittesmå gjenstandar, eller små detaljar eller struktur i overflata på eit motiv? Då får du best resultat med eit makroobjektiv - eller objektivet bør ha makro-funksjon slik at du kan gå svært nær motivet, gjerne berre nokre få centimeter ifrå og framleis få skarpt bilde.

Manuelle objektiv.
Ein del eldre objektiv er heilt manuelle, det betyr at både fokus og blendar må justerast for hand for kvar ny bildevinkel / motiv. Når du skal justere fokus med eit manuelt objektiv, er det best å opne til full opning som kan vere f eks 2.8 eller 4. Då er fokusområdet kortast, og dermed er det lett å stille skarpt på den delen av motivet som du ynskjer. Så blendar du ned til den blendaren du vil bruke når du tar bildet.

Makroobjektiv.
Nyare makroobjektiv har autofokus. Eldre objektiv er manuelle. Prinsippet for eit makroobjektiv er at fokuseringssnekka er ekstra lang. Når du vrir på fokuseringsringen, så kan du flytte linsene i objektivet lenger framover enn på andre objektiv.

Med nokre slike objektiv kan du fotografere i 1:1 og større. Det vil seie at bildet på bildebrikka er like stort som den delen av motivet du fotograferer. Eit frimerke - eller ei fluge - kan fylle nesten heile bildeflata. Med BELG kan du kome ekstra nær objektet.

Mellomring:
Mellomring brukar du mellom kameraet og det "vanlege" objektivet ditt. Dei enklaste mellomringane er rett og slett eit "rør" som flytter objektivet ditt lenger fram. Litt dyrare mellomringar har ei overføring til blendaren i objektivet. Med mellomringen påmontert kan du ta makrobilde, men skal du igjen ta bilde på litt avstand, må du demontere mellomringen og sette objektivet rett på kamera.

Belg.
Med belg kan du ta ekstreme nærbilde. Belgen sit på ei skinne som du monterer på stativ. Med eit hjul på eine sida av belgen fokuserer du ved å flytte objektivet fram og tilbake på skinna. Med eit hjul på andre sida kan du vanlegvis flytte heile oppsettet med kamera og belg litt fram og tilbake på stativet. Dermed slepp du å flytte stativet for finjustering.

Makroobjektiv berekna for belg.
Makroobjektiv som er berekna for belg manglar iblant forkuserinssnekke. Dette fordi du brukar belgen til å fokusere med og treng difor ikkje fokusringen på objektivet. Desse objektiva kan ikkje brukast rett på kamera fordi du då ikkje kan fokusere.

Vinkelsøkar:
Det kan vere nokså vanskeleg å sjå gjennom søkaren når kameraet står heilt nede på marka. Derfor kan ein til mange kamera få kjøpt vinkelsøkar. Denne passar i spor på sidene av okularet - søkaren - på kameraet. Då kan du sjå motivet ved å sjå rett ned i vinkelsøkaren. Mange vinkelsøkarar har og ei innstilling for å forstørre motivet X 2 eller 2,5 slik at det blir lettare å fokusere.

Vinkelsøkaren har og ei eiga fokusinnstilling av okularet, rett under "augemuslingen" (den gummipakninga som du har nærast auget). Denne okularjusteringa må du rotere slik at bildet blir skarpt sett med dine auge. Hvis denne justeringa ikkje blir tilpassa dine auge, vil alt vere litt uskarpt i søkaren og du vil ikkje kunne kontrollere om du har korrekt fokus gjennom objektivet.

Vribar LCD-skjerm.
Digitalkamera har ofte vribar LCD-skjerm. Du kan sjå bildet ovanfrå og treng ikkje ligge med nasen ned på marka for å sjå gjennom søkaren. Refleksar på skjermen kan likevel vere eit problem. Til fleire kamera kan ein kjøpe ein solskjerm - ei "trakt" med opning for auga som gjer at det ikkje kjem sollys på LCD-skjermen.

Har du ikkje makroobjektiv? Kan du kome så nær som ein liten halvmeter frå motivet, kan du framleis ta nærbilde av litt store blomster, rare røter og greiner og andre detaljar.

Det er ganske mykje å passe på om ein skal få gode nærbilde av blomster. Start gjerne med litt STORE blomster i blomsterbed - eller nyperoser, revebjøller, turt eller tyrihjelm eller andre store blomster ute i naturen. Om hausten kan det og vere svært mange fine blad, både medan dei enno heng på treet og etter at dei har ramla ned på marka.

Når ein tek slike nærbilde vil ein ofte konsentrere seg fullt og heilt om den blomsten eller det vesle motivet ein skal ta bilde av. Når ein så ser det ferdige bildet, er det masse forstyrrande visne strå bak motivet - eller andre kvister og strå som gjer at det går linjer i mange retningar som "rotar til" bildet. Hvis det er sol kan det i tillegg bli ein god del lyse flekkar i bakgrunnen der sollyset treff strå, kvist, lyse treleggar, skyer, himmel.

Bakgrunnen nær blomster og andre slike motiv ER gjerne full av kontrastar og er "rotete", og det er ei utfordring. Bruk god tid. Blomsten spring ikkje sin veg. Det kan hende ein må "luke" litt - ta bort gule strå som du ser gjennom kameraet - fjerne strå som er helt inntil den planten du vil ta bilde av - fjern andre plantar eit stykke bakover slik at berre blomsten og stilken på "din" plante blir skarp og bakgrunnen blir uskarp. Nokre fotografar brukar også reint "juks" og plasserer ein bakgrunn bak planten - f. eks. ei plate eller eit klesplagg med litt dus farge som lysblå, mosegrøn eller mørk eller svart. Då må ein passe på at det ikkje blir skugge av planten på denne bakgrunnen, for då vil det sjå rart ut. Den bakgrunnen du plasserer slik bak planten må vere så langt unna at den blir heilt uskarp på bildet. Men ved makrofotografering skal det ikkje så mange centimeter til før det blir uskarpt "nok".

Ein kan gjere makrofotograferinga enklare på fleire måtar. Om motivet er ein plante: treng planten stå på rota eller kan du flytte den til ein plass der det er enklare å jobbe? Husk at ein del plantar visnar veldig fort etter at du har fjerne dei frå rota, så du må gjerne bruke ein "treningsplante" fyrst, før du tar bilde av den som skal vere hovedmotivet ditt. Og blåveis og ein del andre plantar er faktisk freda!

Om du brukar makroobjektiv, skal det berre nokre få millimeters flytting av kamera til før bildet blir uskarpt. Av og til kan det derfor vere ein fordel med eit stativ. Men korleis skal du kome ned på marka med eit kamera som står på stativ? Det finst bitte små bordstativ med fleksible bein som kan bøyast slik at dei kan tilpassast underlaget. Stativa er berre rundt 12 - 15 cm lange.

Har du eit vanleg fotostativ med eit stativhovud som kan bevegast 90 grader eller meir framover/bakover eller til sidene, kan du feste kameraet på stativhovudet og LEGGE stativet på marka. For at det skal ligge nokolunde stødig, må du spreie beina på stativet nok til at det ikkje rullar over på sida.

På mange fotostativ går det an å snu sentersøyla opp / ned slik at du har kameraet opp / ned mellom beina på stativet. Pass på at det ikkje kjem skugge frå stativet på planten.

Til meir avanserte stativ går det og an å få kjøpt "utriggarar", slik at kameraet kjem eit stykke ut til sida for stativet.

Snorutløysar eller fjernkontroll:
Når du brukar stativ kan det av og til vere ein fordel å bruke snotrutløysar for ikkje å bevege kameraet i det du trykkjer ned knappen. Dette gjeld spesielt når du brukar lang eksponeringstid eller lang brennvidde. Det kan og gjere det lettare å jobbe om du f. eks. har montert kameraet opp/ ned under stativet for å ta bilde av plantar.

Det er ikkje alle nyare kamera som har gjengar for snorutløysar. Då må du kanskje bruke ein fjernkontroll med eller utan kabel. Merk: Ein del kamera har sensor for trådlaus fjernkontroll berre på framsida.Det fungerer til sjølvportrett, men ikkje alltid om du står ein stad BAK kameraet og skal ta bilde av blomster - eller du stå langt unna kameraet og skal ta bilde av eit dyr i naturen - eller av fugl på fuglebrettet.

Vind og plantar:
Om det er litt vind, vil plantane kunne svaie såpass mykje at dei blir uskarpe på nærbilde. Av og til går det bra å løyse dette problemet. Fyrst og fremst kan du prøve å skjerme for vinden utan at du lagar skugge på planten. Du må gjerne ha nokon til å hjelpe deg med dette, for det er mykje å passe på for den som skal ta bildet. Og så kan du stille ISO-verdien på digitalkameraet høgt. Dermed kan du bruke kortare LUKKARTID, slik at bevegelsen ikkje blir synleg. Det kan godt hende du må ned i 1/125 sek eller kanskje 1/250 sek. for å få bildet skarpt.

Prøvar du å ta nærbilde av STORE plantar i vind, er dette ofte heilt umogeleg og få til. Lange strå, eller høge stauder som revebjølle, geitrams og andre store plantar vil svaie så mykje at dei fer heilt ut av søkarbildet. Også små plantar med tynn stilk - for eksempel kvitveis - svaiar mykje i vind. Då får du heller finne deg eit anna motiv den dagen!

KAMERAINNSTILLINGAR
Denne sida innheld ikkje bruksanvisningar for ulike kameramodellar. Men nokre tips om innstillingar blir presenterte her etter behov.

For lite metning (farge) i bileta?: Syns du at bileta dine ser litt triste og gråe ut? Ein kan forsterke fargane i bileta ved å endre innstillingar i kameraet. For Nikon-kamera kan ein starte MENY og velje "Optimize image". Der får du då opp mellom anna vala: NORMAL og VIVID. Om kameraet sto i NORMAL, vil du sjå at fargane blir sterkare om du tar neste eksponering med valet VIVID aktivert. Her er eksempel:

Ein kan og bruke mange typar bildebehandlingsprogam - for eksempel Photoshop - for å forsterke fargar og konstraster i etterkant.

FILTER
Eit hjelpemiddel for å dempe lys himmel kan vere å bruke eit gradert gråfilter. Altså eit rektangulært filter som er grått i eine enden og klårt i den andre.

Det er ulike styrkar av desse filtera, 1, 2 eller 4 blendarar grått (Neutral density) i den mørke delen. Og det finst som regel minst to versjonar når det gjeld overgangen mellom lyst og mørkt filter. På nokre er denne overgangen kort, mens på andre er den lengre. Og nokre filter er også farga - så ein kan ta "jukse"-solnedgangar eller lage andre effekter

Leefilters:
Dette er rektangulære filter i eit adapter. Du har ein adapterring ståande på kvart objektiv, og så skrur - eller vrir - du berre hovuddelen med filter (og evt. solblendar) av og på dei ulike objektiva når du skifter objektiv. Sjå heimesidene tl Leefilters.

Lee er filterprodusent, så du finn og dei graderte filtera på desse nettsidene.

Desse filtera er breiare enn linsa. Då slepp du at det blir mørke hjørne på bildet når du brukar polarisasjonsfilteret.

Ein versjon med "belg" står også på Lee-sida. Det fine med trekkspel-varianten er at du kan tilpasse solblendaren nøyaktig til det utsnittet du skal ta. Du berre ser søkaren og passar på å trekke solblendaren så langt bakover at du ikkje ser den i bildet.

Cokin Z-serien er ein filterserie som passar for dei fleste Nikon / Canon-kamera etc. Filtera er av plast, men med bra behandling bør dei vare lenge. Nettsidene til Cokin finn du HER.

Også dette er filter som står i eit adapter på objektivet. Filterhaldaren og filtera er så store at dei ikke kjem i konflikt med bildet ditt utan ved SVÆRT vidvinkla objektiv. Dei graderte filtera er rektangulære, slik at du kan skyve filteret opp og ned alt etter kvar du vil plassere "skiljet".

Andre storleikar: Cokin har fleire seriar med same prinsippet: A, P og W-serien. A og P-serien er for små til vanlege SLR / DSLR-kamera. W-serien er ein serie med store filter / deler som er større enn Z-serien. W-serien passar både på DSLR og på mellomformatkamera. Filtera er laga av glas. Desse kostar ein del meir enn plastfiltera i Cokin Z-serien..

Det reduserer refleksar i blanke flater - nb: men berre i ei retning, så du må rotere filteret for å finne ønska resultat. Tar du bilde av vatn, betyr dette at det både blir mindre refleksar og at du ser "ned" i vatnet på grunn av dette. For eksempel kan du kanskje sjå detaljar på botnen av grunt vatn som du ikkje ville sett utan polafilteret.
I sollys reduserer polafilteret lyset (gjer mørkare) blåfargane på himmelen, mest ved den "storsirkelen" som ligg 90 grader frå sola. Kan bli svært mørk blåfarge der om det er klår, blå himmel. Også her ser du endring om du roterer filteret. Sidan polafilteret derfor har ulik verknad på ulike deler av blå himmel, kan du ved vidvinkel oppleve at deler av himmelen blir svært mørk blå, medan adre deler av himmelen nesten ikkje er påverka av filteret.
Skjuggar som i hovedsak får lys frå blå himmel blir og mørkare og blåare. Det betyr at du kan få meir "struktur" i detaljar på bakken som bli opplyste av både sollys og lys frå blå himmel (skuggen).
I overskya ver har polafilteret relativt liten effekt, bortsett frå at det reduserer refleksar på blanke flater.
Reduserer dis.

Samansett av to eksponeringar. Midtre delen tatt med sirkulært polafilter for Cokin Z-systemet. (Sirkulært eller lineært filter har med korleis filtera behandlar lyset å gjere - ikkje om filtera er runde eller kvadratiske!) Omtrent 90 grader på solretninga. Med polafilter blir den blåe himmelen mykje mørkare der.
Også litt magenta fargestikk. Kan korrigerast i etterarbeid.

Du kan av og til oppleve å få mørke hjørne i bildet når du brukar skrufilter polafilter på vidvinkelobjektiv. Polafilter som skal skruast på objektivet stikk lenger fram enn andre filter fordi dei er todelte. Den bakre delen er skrudd fast i objektivet medan den fremre delen kan roterast for å få korrekt effekt. Ved bruk på vidvinkelobjektiv kan det derfor hende at du ser kanten av filteret i bildet. Filtersystema frå Leefilters og Cokin brukar filter som er breiare enn linsa.

Men OBS denne om polafilter:

"Et lineært polafilter kan påvirke lysmålingen i et moderne kamera. Dette fordi et kamera med autofokus polariserer noe lys i kamera, er lyset allerede polaisert blir det avvik. Sirkulære polafilter har en konstruksjon som gjør at lyset fremstår som upolarisert for kameraets målesystem".

HDR
HDR står for High Dynamic Range (Imaging). Det er ein teknikk for å få fram detaljar både i djupe skuggeparti og i svært lyse deler av motivet. Du har sikkert opplevd at himmelen og lyse skyer blir heilt "utbrende" og utan detaljar. Ei enkelt eksponering av eit motiv med stor kontrast greier ikkje å få med seg detaljar BÅDE i svært lyse og i svært mørke parti i motivet. Og dei mørkaste partia blir berre svarte. Om du prøver å gjere dei lysare, blir dei berre gråe. Ein må bruke RAW-format ved fotograferinga når ein skal jobbe vidare med bilda til HDR-bilde. I menyen på dei fleste digitalkamera kan ein velje at kvar eksponering skal lagrast BÅDE i RAW-format og i beste JPG-kvalitet. Bruk gjerne dette som standard.

HDR-bilde kan og lagast frå ei enkelt RAW-eksponering. Men svært kontrastrike motiv og meir avansert bruk av HDR krev at du tar ein serie med eksponeringar på kvar side av den korrekte "normale". Altså eit antal "undereksponerte og eit antal "overeksponerte" bilde av nøyaktig same motiv. Som du skjønar vil då BEVEGELSE i motivet kunne vere ei utfordring, men det kjem vi tilbake til i eit seinare avsnitt.

HDR frå ei enkelt RAW-eksponering.
Har du tatt bildet i RAW, kan du lage ein enkel HDR ut frå den eine eksponeringa du har tatt. Eksemplet med ferja nedanfor her er laga ut frå ei enkel RAW-fil som er lagra i tre versjonar i Camera Raw. Camera Raw startar automatisk om du prøver å åpne ei RAW-fil i Photoshop. Photoshop Elements 8 er brukt i eksemplet nedanfor, men Photoshop CS er og veleigna. Både Photoshop Elements og Photoshop CS har menyar for automatisering av den vidare HDR-prosessen, men menyane er ulike i dei to programma.

Du kan gjerne prøve å justere litt på dei få innstillingane som finst i Photomerge. Men "forslaget" frå Photomerge kan godt vere det beste. Ein kan og bearbeide bildet vidare i ulike menyar i Photoshop Elements, men det tar vi seinare.

Importen av Raw-filer og resten av prosessen i Camera Raw og Photoshop Elements skjer på same måte som ovanfor også om du har brukt KAMERAET til å ta 3 - 5 - 7 eller 9 ulike RAW-eksponeringar av motivet ditt. Ulike kamera har ulike innstillingar for å ta raske bildeseriar med ulike eksponering, såkalla "brackets".

I Photoshop CS er menyvala litt annleis for å lage HDR-bilde av dei importerte filene: File > Automate > Merge to HDR Pro. Her får du og ein del fleire justeringsval i menyane som følgjer vidare.

HDR-bilde frå EI enkel RAW-eksponering kan du bruke til å lage litt betre utgåver av bilde som har store kontrastar. Men sjølv ikkje RAW-formatet får med seg alt i ei eksponering om det er svært store kontrastar i motivet.

Også når du jobbar ut frå ei enkelt RAW-fil, kan du velje å lagre mange "eksponeringar" av bildet for etterarbeid. For eksempel 9 versjonar med 1/2 blendar forskjell. Då kan du og eksperimentere med å velje bort versjonar i "Project bin" og sjå kva som då skjer med det ferdige bildet. Det er ikkje sikkert at ALLE versjonane skal bidra i det ferdige bildet.

SIKKERHEITSKOPI AV FILENE.
Når det gjeld sikkerheitskopi av innhaldet på datamaskina, så finst det relativt billege automatiske backupsystem som kopierer nye filer til ein ekstern harddisk på tidspunkt du sjølv har valgt. Kvar natt - eller ein gong i veka for eksempel. Det betyr jo at PC-en og ekstern disk må stå på om natta hvis det er då du har valgt at kopieringa skal skje. Du får sjå kva valg som passar deg best.

Den billegaste backup-løysinga ligg allereie i Windows om du brukar PC. Du kjenner den kanskje, men du klikkar altså på Start-knappen i Windows og skriv "backup" eller "sikkerhetskopiering" i søkefeltet som då kjem opp. Menyen kan sjå litt ulik ut i ulike Windows-versjonar. Om du ønskjer at sikerhetskopieringa skal skje automatisk, så vel du tidspunkt for når det skal skje.

Så bestemmer du vidare kvar du vil legge backupen. Bruk helst ein ekstern disk som du berre brukar til denne typen backup. Blir den brukt til anna, for eksempel til å flytte filer til og frå andre sine maskiner, kan det fort bli uoversiktleg.

Ein enkel type backup som eg brukar jamnleg, er å kopiere HEILE innhaldet på den berbare datamaskina til ein ekstern harddisk som er større enn HD-en på den berbare. I alle fall dei gongene eg har gjort mykje arbeid over nokre dagar. Då finst stoffet ein plass, sjølv om EIN harddisk skulle seie takk for seg.

Men då må du halde tunga rett i munnen neste gong du tar backup. Har du sidan sist sletta viktige filer frå datamaskia for å frigje plass? For du har jo ein backup! Men: Om du kopierer heile innhaldet på datamaskina og så slettar den gamle backupen, så er dei nemnde viktige filene BORTE!.

Husk å lagre slike filer separat på ein sikker plass før du slettar gammal backup!

Reine FOTO-diskar: Når det gjeld bilde, så kopierer eg alle biletmapper frå dei maskinene eg har hatt til ein ekstern HD "Bilder 1" som BERRE inneheld bilde. Det blir jo ekstra skummelt om denne HD-en skulle krasje. Derfor har eg to LIKE harddiskar, kalla "Bilder 1" og "Bilder 2" Med ulike mellomrom kopierer eg heile "Bilder 1" over til Bilder 2". Det ideelle er om desse to diskane er lagra i ulike bygningar, "Bilder 2" kanskje i ein bankboks.

Same backupløysing med to diskar kan ein og bruke til andre grupper av dokument - for eksempel video. Video tar svært mykje diskplass.

RAID: Og så finst det fleire andre løysingar som tar lik backup på to diskar (eller fleire) i eit kabinett. Desse kostar i nettbutikkane frå vel 3.000 til knapt 10.000 avhengig av kapasitet. Hos nettbutikkane finst dei frå 2x2TB på to identiske diskar og oppover til både 2x4, 2x6 TB harddiskar. Og harddiskane kan med eit handgrep erstattast av nye diskar når dei "gamle" er fulle og er klare for å settast på eit trygt lager. Krasjar den eine disken, skifter du den ut med ein ny av same type, og ingen data er tapt. Det finst og større og meir stasjonære løysingar, men der må nok profesjonelle dataekspertar gi deg råd.

RAID-kabinetta har tilkopling for USB 3 (og USB 2) og Firewire 800 (eller 400), pluss fleire raske overføringsmetodar. Desse kabinetta må reknast som stasjonære og blir fort litt klumpete å transportere om du er van med å reise med ein snerten bærbar. Men dei sikrar data.

Til toppen